Koncepcja

 Koncepcja działań bibliotek publicznych na rzecz imigrantów

 Sylwia Gajownik, Katarzyna Kopeć

Ogólne założenia

Od roku 1989 dla Europy Środkowo-Wschodniej rozpoczął się zupełnie nowy rozdział. Rozpad Związku Radzieckiego i transformacja ustrojowa pociągnęła ze sobą narastającą migrację zarówno z krajów ościennych, jak i z zupełnie nam obcej kulturowo Azji i Afryki. Mimo że imigranci często traktują Polskę tylko jako przystanek w drodze do krajów Europy Zachodniej, to jednak systematyczne wzrasta liczba osób, które osiedlają się i podejmują pracę (przede wszystkim dotyczy to obywateli krajów byłego ZSRR). Wciąż też wzrasta liczba osób starających się o legalizację swojego pobytu w Polsce i tym samym dołączających do społeczności lokalnej. Społeczność lokalna – jednolita kulturowo, tradycyjnie i scementowana długotrwałymi stosunkami sąsiedzkimi – często niechętnie przyjmuje nowych osadników, traktując ich niejednokrotnie jako niebezpiecznych intruzów. Aby unikać – niebezpiecznego dla wszystkich – wzrostu ksenofobii prowadzącej do biernej koegzystencji lub wręcz izolacji nowych członków społeczności, co najczęściej jest dopiero źródłem poważnych problemów, bardzo ważna jest edukacja obu stron, a przez to stopniowe włączanie imigrantów do społeczności, nawiązywanie dobrosąsiedzkich stosunków, a przez to wspólna budowa poczucia społecznego bezpieczeństwa.

W Polsce działa wiele organizacji pozarządowych podejmujących różnorodne działania, których celem jest integracja cudzoziemców ze społeczeństwem polskim. Jednak najłatwiejszą drogą dotarcia do serca społeczności lokalnej, zwłaszcza w mniejszych miastach czy wsiach, jest biblioteka. Biblioteki jako instytucje od wielu lat działające w prawie każdym zakątku Polski są naturalnie wplecione w koloryt lokalny i w świadomości społecznej funkcjonują jako tradycyjne ośrodki kultury i oświaty. Często pracownicy bibliotek są blisko związani z członkami społeczności lokalnych, rozumieją ich i łatwo im dotrzeć z różnymi nowymi inicjatywami, nawet do mniej otwartych członków.

Dlatego też biblioteki należą do najlepszych miejsc, gdzie można podjąć działania związane z mniejszościami narodowymi i etnicznymi, działania budzące zainteresowanie i odpowiadające na konkretne potrzeby społeczne. Zdajemy sobie sprawę, że łatwiej jest mówić niż działać, dlatego w ramach projektu „Biblioteka – moje ulubione miejsce” chcemy przekazać bibliotekarzom konkretne wskazówki, a także zachęcić ich do rozwijania własnych pomysłów.

Przygotowanie do działania

1. Przed rozpoczęciem realizacji nowego projektu należy zorientować się, czy w najbliższej okolicy mieszkają cudzoziemcy, w jakiej liczbie, czy mają dzieci, które uczęszczają do lokalnej szkoły i jakie jest ogólne nastawienie lokalnej społeczności. Wszystkie działania można wykonać w sposób bardzo prosty, zwłaszcza przy pomocy lokalnej administracji samorządowej: urzędu gminy, miasta oraz lokalnej szkoły czy parafii.
2. Po zgromadzeniu bazowych informacji można przystąpić do działań. Pierwszym krokiem powinno być nawiązanie współpracy ze wspomnianym wyżej samorządem lokalnym oraz szkołą czy parafią. Bardzo ważnym elementem jest przychylne nastawienie potencjalnych partnerów.
3. Do działań należy także próbować włączyć lokalne organizacje pozarządowe lub społeczne, a także młodzież (zob. rozdział „Koncepcja działań bibliotek publicznych na rzecz wolontariatu bibliotecznego”). Dzięki temu z pewnością bardziej efektywnie włączymy społeczność lokalną oraz imigrantów do działań biblioteki.

Przykładowe usługi dla imigrantów

1. Bezpłatne kursy języka polskiego, prowadzone np. przez emerytowanych nauczycieli, studentów, młodzież z klas licealnych, studentów lub pracowników biblioteki;
2. Cykle wykładów poświęconych kulturze i historii Polski;
3. Cykle spotkań tematycznych związanych np. z polskim prawem pracy, prowadzone przez kompetentnych pracowników urzędu gminy lub wyższych szczebli administracji lokalnej;
4. Spotkania z polską kulturą (literatura, kino, teatr, muzyka) – otwarte dla wszystkich zainteresowanych, poświęcone np. lekturze wybranych pozycji literackich, oglądaniu filmu oraz dyskusji poświęconej prezentacji. Udział imigrantów i członków społeczności lokalnej może służyć integracji obu grup w sposób bardzo „naturalny”;
5. Kursy obsługi komputera dla wszystkich chętnych, prowadzone przez młodzież-wolontariuszy;
6. Zajęcia dla dzieci imigrantów: np. pomoc w odrabianiu lekcji, wspólne czytanie lektur szkolnych, zajęcia plastyczne, muzyczne, etc. – prowadzone przez wolontariuszy, w których uczestniczyć mogą wszystkie zainteresowane dzieci. Takie wspólne zajęcia w łatwy sposób przysłużą się nawiązaniu więzi pomiędzy dziećmi, co pozwoli uniknąć nieprzyjemnych sytuacji w szkole, związanych z niechęcią większości wobec dzieci imigrantów;
7. Organizacja imprez „okolicznościowych” przy współpracy wolontariuszy i aktywnych imigrantów np. organizacja wieczoru białoruskiego, ukraińskiego, etc. Działania te przyczynią się do aktywizacji imigrantów, ponadto w przystępny sposób pozwolą społeczności lokalnej zdobyć wiedzę na temat imigrantów, ich kraju pochodzenia, kultury, języka, muzyki, etc.;
8. Organizacja działów literatury oraz prasy dla najliczniejszych grup imigrantów: np. dział literatury i prasy rosyjskojęzycznej;
9. Bezpłatny dostęp do Internetu;
10. Utworzenie zbiorów audiowizualnych i elektronicznych w językach większych grup imigrantów;
11. Opracowanie informacji ułatwiających korzystanie ze zbiorów bibliotecznych (np. „Przewodnik po bibliotece”, formularze zgłoszeniowe, regulamin używania zbiorów bibliotecznych) w językach większych grup imigrantów;
12. Przygotowanie oznaczeń informacyjnych w językach większych grup użytkowników (dotyczących np. działów tematycznych) oraz za pomocą ogólnie zrozumiałych symboli niewerbalnych (np. zbiorów audiowizualnych);

Powyższe pomysły to tylko przykłady działań. Ich praktyczna realizacja uzależniona jest od możliwości poszczególnych bibliotek. Jednak przy odrobinie dobrej woli i chęci współpracy ze strony pozyskanych partnerów wiele z usług można zrealizować niewielkim nakładem kosztów i zasobów ludzkich. Warta pokreślenia jest waga rozwoju wolontariatu bibliotecznego (młodzież, osoby starsze; zob. rozdział „Koncepcja działań bibliotek publicznych na rzecz osób starszych i niepełnosprawnych”).

Istotną rolę odgrywa skuteczna promocja przygotowanych usług wśród grupy docelowej, głównie skuteczne dotarcie do imigrantów i przełamanie ich dystansu, nieśmiałości czy strachu przed wejściem w obce dla nich środowisko. Dlatego kluczowe wydaje się w tym względzie skierowanie działań promocyjnych do dzieci imigrantów, które z reguły (chociażby z racji uczęszczania do szkoły) szybko się integrują, często świetnie władają językiem polskim, przez co stają się przewodnikami dla swoich rodziców.

Doświadczenia amerykańskich bibliotek jako inspiracja

Stany Zjednoczone jako kraj, u którego podstaw leży wielokulturowy tygiel religii, języków i kultur, będący „ziemią obiecaną” dla wielu biedniejszych krajów, w naturalny sposób musi radzić sobie z problemem integracji dużej liczby imigrantów z resztą społeczeństwa. Decydującą rolę w tym procesie odgrywają biblioteki, zwłaszcza te usytuowane w „wielokulturowych dzielnicach” np. Nowego Jorku – Brooklin Public Library, Queens Public Library czy biblioteki uniwersyteckie. Do oferty każdej z bibliotek włączone są stałe usługi dla imigrantów. Do podstawowych działań należą kursy języka angielskiego dla dzieci oraz dla dorosłych. Biblioteki oferują również bogate zbiory obcojęzyczne (np. w zbiorach Queens Public Library znajduje się wiele nowych pozycji wydawniczych z Polski). Regułą w bibliotekach amerykańskich jest stały dostęp do internetu. W zależności od możliwości finansowych danej biblioteki jest to od kilku do kilkudziesięciu stanowisk komputerowych. Biblioteki oferują także bogate zbiory audiowizualne (np. wideo, DVD) i elektroniczne. Biblioteka Brooklin Public Library prowadzi interesujący program warsztatów pisarskich dla dzieci imigrantów, podczas których opisują one swoje historie i marzenia w dwóch językach – ojczystym oraz angielskim. Zajęcia o podobnym profilu prowadzone są dla seniorów. Biblioteka Queens Public Library prowadzi ciekawe zajęcia letnie, podczas których dzieci i młodzież doskonalą sztukę czytania. Zajęcia prowadzone są w sposób atrakcyjny dla dzieci, pozwalając im zagospodarować wolny czas w okresie wakacji. W bibliotece funkcjonuje ponadto Centrum Informacji o Pracy skierowane do imigrantów mających trudności z funkcjonowaniem na rynku pracy. Centrum pomaga również osobom, które nie mają sprecyzowanego kierunku rozwoju zawodowego.

------------------------

Artykuł pochodzi z publikacji pt. Biblioteka moje ulubione miejsce - notes biblioteczny, 2008 nr 1 (209)

Publikacja została przygotowana w ramach projektu pt. Biblioteka moje ulubione miejsce, dzięki finansowemu wsparciu The Trust for Civil Society in Central and Eastern Europe

przedruk za zgodą autorów